Tα «Δεκεμβριανά» της Πρέβεζας

Του Δρ. Χαράλαμπου Γκούβα
Ορθοπεδικός χειρούργος και Διευθυντής του Ιδρύματος "Μουσείο Τεχνών και Επιστημών Πρέβεζας"


Είναι γνωστό ότι υφίσταται ανενεργός Νόμος ο οποίος ποινικοποιεί και διώκει την «αναμόχλευση των πολιτικών παθών». Πέρασαν όμως πάνω από 50 χρόνια από την απελευθέρωση της Ελλάδας από το ναζιστικό ζυγό και είναι αυτονόητο ότι τα γεγονότα της εποχής εκείνης πρέπει να γίνουν κτήμα των σημερινών Ελλήνων. Όλοι μας γνωρίζουμε τα λεγόμενα «Δεκεμβριανά 1944» των Αθηνών. Αρκετοί, όμως, δεν γνωρίζουν ότι η μόνη πόλη στην Ελλάδα, εκτός Αθηνών, πού είχε «Δεκεμβριανά» είναι η Πρέβεζα.

Κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η Πρέβεζα και ο Νομός Πρέβεζας, αρχικά υπό τον Ιταλικό ζυγό και στη συνέχεια υπό το Γερμανικό, υπέφερε τα δεινά όπως όλη η Ελλάδα. Σημαντικά γεγονότα της εποχής αυτής είναι ο βομβαρδισμός της Πρέβεζας τις 28 Οκτωβρίου 1940 από σμήνος ιταλικών αεροπλάνων. Μία από τις βόμβες αυτές κατάστρεψε το Οθωμανικό Τζαμί της Οδού Πεδρικάρη, το οποίο λειτουργούσε ως Αρχαιολογικό Μουσείο. Στις 13 Ιανουαρίου του 1941, η Πρέβεζα βομβαρδίστηκε από γερμανικά αεροπλάνα.

Τότε τέσσερις άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού (1 αξιωματικός και 3 ναυτοδίοποι), μέλη της αντιαεροπορικής πυροβολαρχίας Πρέβεζας, βρήκαν τραγικό θάνατο από επιθέσεις Στούκας. Στις 9 Φεβρουαρίυ 1941 η γερμανική αεροπορία βομβάρδισε το Δημοτικό Νοσοκομείο Πρέβεζας αφήνοντας τρεις νεκρούς. Άλλο σημαντικό γεγονός της γερμανικής κατοχής είναι η εξαφάνιση του Εβραϊκού στοιχείου της Πρέβεζας.

Τον Απρίλιο του 1943 όλοι οι Εβραίοι της Πρέβεζας (περίπου 420 άτομα) συνελήφθησαν από τους Ναζί και εστάλησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Dachau (Μόναχο Γερμανίας) και Auschwitz (Κρακοβία Πολωνίας). Επέζησαν μόνο 2-3 άτομα. Το Εβραϊκό Νεκροταφείο Πρέβεζας καταστράφηκε από τους Γερμανούς και συλήθηκε. Στη θέση του σήμερα υπάρχει το κτίριο του ΙΚΑ το οποίο εγκαινιάσθηκε από τον Πρόεδρο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου το έτος 1998.

Το σημαντικότερο όμως γεγονός είναι ότι τον Δεκέμβριο του 1944 έγινε στην Πρέβεζα εμφύλια σύρραξη με τελικό θλιβερό επακόλουθο την εκτέλεση πολιτών προσκείμενων στην αριστερά (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ), στην θέση «Παργινόσκαλα». Ένα άλλο θλιβερό γεγονός της εμφύλιας σύρραξης είναι η ομαδική εκτέλεση από δυνάμεις του ΕΛΑΣ, πολιτών προσκείμενων στη δεξιά (ΕΔΕΣ) στα Μελιανά.

Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΖΕΡΤΑΣ
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά τους/Το Σεπτέμβριο του 1944 στην Καζέρτα της Ιταλίας συναντήθηκαν και συσκέφθηκαν, υπό την προεδρία του Άγγλου διοικητή του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στρατηγού Henry Wilson, ο Άγγλος υπουργός εκπρόσωπος στο Συμμαχικό Στρατηγείο (και αργότερα πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας) Harold Mc Milan, ο πρωθυπουργός της ελληνικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας, η οποία είχε σχηματιστεί με τη Συμφωνία του Λιβάνου τον προηγούμενο μήνα, Γεώργιος Παπανδρέου, οι ΕΑΜ-ικοί υπουργοί της ίδιας κυβέρνησης Αλέξανδρος Σβώλος και Γιάννης Ζεύγος, οι αρχηγοί των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων στρατηγοί Στέφανος Σαράφης του ΕΛΑΣ και Ναπολέων Ζέρβας του ΕΔΕΣ, καθώς και άλλοι.

H διάσκεψη κατέληξε στην υπογραφή της λεγόμενης «Συμφωνίας της Καζέρτας», η οποία προέβλεπε ότι ο στρατηγός Ronald Scobey, διοικητής των αγγλικών στρατευμάτων που επρόκειτο να αποβιβαστούν στην Ελλάδα, ανελάμβανε και την ανωτάτη διοίκηση των ανταρτικών δυνάμεων που δρούσαν στη χώρα. «Αι ανταρτικαί δυνάμεις» ήταν η διατύπωση της Συμφωνίας «τίθενται υπό τας διαταγάς της Ελληνικής Κυβερνήσεως, η οποία τας θέτει υπό τας διαταγάς του Στρατηγού Σκόμπι».

ΤΑ ΔΡΩΜΕΝΑ
Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχώρησαν από την Πρέβεζα το Νοέμβριο του 1944 αφού ανατίναξαν πρώτα το παλιό λιμάνι και τις αποθήκες πυρομαχικών στη Νικόπολη. Η πόλη στερείτο ένοπλου τακτικού σώματος φύλαξης και έτσι άρχισε να οργανώνεται από αυτόκλητους απλούς πολίτες με την καθοδήγηση μελών του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ οι οποίοι άρχισαν να επαναλειτουργούν τις υπηρεσίες.

Για την αποκατάσταση της τάξης δημιουργήθηκε ένα άτυπο άτακτο τμήμα «πολιτοφυλακής» με ελαφρά όπλα από πολίτες και ιδίως νεολαίους του ΕΑΜ (ΕΑΜ = Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, ΕΛΑΣ = Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός). Ετσι η Πρέβεζα άρχισε να επαναλειτουργεί σταδιακά. Επικεφαλής αυτού του ένοπλου τμήματος με ελαφρά όπλα ήταν ο ταγματάρχης Γεώργιος Κατεμής (ψευδώνυμο «Αραχναίος»). Ο Γεώργιος Κατεμής, καταγόμενος από Πελοπόννησο, διετέλεσε Διοικητής του 24ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ με έδρα το Άνω Κοτσανόπουλο (120 άτομα). Οι περισσότεροι άνδρες του Συντάγματος αυτού κατέφυγαν αργότερα στο Μπούλκες (Bulkes) της Γιουγκοσλαβίας, μετά τη λήξη του τρίτου και τελευταίου ‘’γύρου’’ του εμφυλίου πολέμου.

Το Δεκέμβριο του 1944 αποβιβάσθηκε από Βρετανικό πολεμικό πλοίο στην παραλία Αλωνάκι του Παντοκράτορα (σημερινή θέση εξοχικού Κέντρου Κατσιμπόκη), προερχόμενο από την Πάργα, τάγμα 200 οπλιτών του ΕΔΕΣ υπό τον Ταγματάρχη Δημήτριο Γαλάνη (καταγόμενο από Κρήτη), με βαρύ οπλισμό.

Ο τελευταίος απαίτησε δι’ αντιπροσώπου από τον επικεφαλής του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Πρέβεζας Γεώργιο Κατεμή, την παράδοση της πόλης, και την απόσυρση του ΕΛΑΣ στο Άκτιο Αιτωλοακαρνανίας βάσει της «Συμφωνίας της Καζέρτας» . Τελικά οι συνομιλίες του Γεώργιου Κατεμή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με τον Δημήτριου Γαλάνη του ΕΔΕΣ δεν απέδωσαν, με αποτέλεσμα οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ, συνεπικουρούμενες από 50 «φιλοζερβικούς» οπλίτες της Πρέβεζας, να επιτεθούν στις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.


Ίχνη από τις ριπές αυτόματων στα μάρμαρα της Εθνικής Τράπεζας Πρέβεζας, που δημιουργήθηκαν στα Δεκεμβριανά του 1944
Υπάρχουν πληροφορίες ότι η τότε «αστική τάξη» της πόλης, δεξιά προσκείμενη, άσκησε πιέσεις στον Γαλάνη να αναλάβει δράση για να «απαλλαγούν από τους ΕΑΜίτες» οι οποίοι ‘’τους καταπίεζαν’’ (δήλωση του αυτόπτη μάρτυρα Ιωάννη Βούρβαχη στον Χαράλαμπο Γκούβα).

Ετσι ο Γαλάνης ανέλαβε δράση. Η επίθεση άρχισε από τη «μεσινιά» (μεσαία) πόρτα της «ντάπιας» (τάφρου) του Αλή Πασά (περιοχή «Φόρος») και από την παραλία της Πρέβεζας. Οι συγκρούσεις είχαν αρχικά τη μορφή αψιμαχιών στις οδούς και ελεύθεροι σκοπευτές δρούσαν από οικίες. Είναι χαρακτηριστική η σειρά οπών ριπής αυτομάτου όπλου πού διασώζεται μέχρι σήμερα στα μάρμαρα της ανατολικής όψης του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας στην παραλία της Πρέβεζας.

Στο 1ο Γυμνάσιο πού βρίσκεται στην οδό Αρκαδίου, υπήρχε ένα άτακτο σώμα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ (υπό τον Γυμνασιάρχη Χρήστο Κοντό, και το γιατρό Χρήστο Μαϊδάτση) το οποίο δέχθηκε επίθεση με ελαφρά όπλα και όλμους από τον ΕΔΕΣ. Οι έγκλειστοι έβγαλαν «λευκή σημαία» παράδοσης και η επίθεση σταμάτησε.

Διμελής αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ αποτελούμενη από το Λευκαδίτη λοχία Βλάχο (άγνωστο το μικρό του όνομα) και τον Ιταλό δημοκρατικό στρατιώτη Luizzo (άγνωστο επώνυμο) οπλουργό στην ειδικότητα (είχε αυτομολήσει στις Ελληνικές δυνάμεις, ως αντιμουσολινικός), πλησίασε για διαπραγματεύσεις με λευκή σημαία, αλλά δέχθηκε πυροβολισμούς από μέσα με αποτέλεσμα να σκοτωθούν αμφότεροι. Προφανώς επρόκειτο για «πιθανή γκάφα κάποιου άπειρου εκ των εγκλείστων, ή σκόπιμη ενέργεια κάποιου βλάκα» σύμφωνα με δήλωση του Ιωάννη Βούρβαχη και του Κώστα Προβατά στον Χαράλαμπο Γκούβα.


Μνημείο στο οποίο αναγράφονται τα ονόματα των εκτελεστέντων στην Παργινόσκαλα
Η συνέχεια ήταν θλιβερή. Οι έγκλειστοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από δυνάμεις του εκνευρισμένου πλέον Δημήτριου Γαλάνη και οδηγήθηκαν στη θέση «Παργινόσκαλα» όπου εκτελέσθηκαν όλοι χωρίς απόφαση δικαστηρίου ή άλλη γραπτή εντολή άνωθεν.

Το πλέον θλιβερό είναι ότι στους εκτελεσθέντες αιχμαλώτους πολέμου ήταν και αρκετοί ανήλικοι κάτω των 15 ετών. Ο Δημήτριος Γαλάνης, για την ιστορία, δεν δικάσθηκε ποτέ για εγκλήματα πολέμου, έζησε φυσιολογικά στη συνέχεια στο Αγρίνιο όπου και πέθανε.

Ο Γεώργιος Κατεμής γλύτωσε και μετά τον τρίτο γύρο του Εμφυλίου Πολέμου στο Γράμμο και Βίτσι διέφυγε και εγκαταστάθηκε στην Τασκένδη του Uzbekistan, όπου και πέθανε το 2006.

Στο σημείο εκτέλεσης των αιχμαλώτων στην Παργινόσκαλα Πρέβεζας, υπάρχει μνημείο με μαρμάρινη επιγραφή των ονομάτων τους. Κατασκευάσθηκε επί Δημαρχίας Νίκου Γιαννούλη. Το τραγικό γεγονός αυτό της Παργινόσκαλας, είναι μια καθαρή ομαδική δολοφονία αιχμαλώτων εμφυλίου πολέμου χωρίς δίκη, κατά παράβαση της Σύμβασης της Γενεύης. Έγινε στο πλαίσιο του φανατισμού της εποχής εκείνης και είχε σημαντικές επιπτώσεις στην μετέπειτα πολιτική εξέλιξη της πόλης (εκλογές αριστερών δημάρχων, νοοτροπία σκέψης, κλπ), που δεν αποτελεί θέμα του παρόντος.



Ιστορικές Πηγές (Επισημάνσεις κ. Γκούβα)
Ο γραφών δεν κατάγεται από την Πρέβεζα. Η ιστορική περιγραφή των γεγονότων έγινε βάσει προφορικής εξιστόρησης το 1992, του αείμνηστου Κώστα Προβατά (1906-2001), τ. Βιοτέχνη υποδημάτων, λαϊκού ζωγράφου και μαχητή του ΕΛΑΣ τότε και προφορικής εξιστόρησης το 1997, του επίσης αείμνηστου, 84χρονου τότε (στη συνέντευξη) συνταξιούχου τραπεζικού Ιωάννη Βούρβαχη (1913-2004), μαχητή τότε του ΕΔΕΣ, και τ. Διευθυντή της Εμπορικής Τράπεζας Πρέβεζας.

Ο δεύτερος διετέλεσε επί σειρά ετών συνεργάτης του υπουργού στην Κυβέρνηση του Βουνού Γεωργίου Σημίτη και του γιού του, μετέπειτα πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, στην Εμπορική Τράπεζα Αθηνών. Αμφότεροι οι πληροφοριοδότες θεωρούνται αξιόπιστα πρόσωπα και είχαν ιατρικώς πλήρη πνευματική διαύγεια όταν έδωσαν στο συγγραφέα τις ιστορικές πληροφορίες.

Πέραν αυτών ορισμένες πληροφορίες προέρχονται από προσωπικές συνεντεύξεις κατοίκων της Πρέβεζας, πού ο κ. Γκούβας αδυνατεί να δημοσιεύσει τα ονόματα γιατί ζούν ακόμα.

Τι πρέπει να γίνει με τα μάρμαρα της Εθνικής Τράπεζας: Όπως προαναφέρθηκε και φαίνεται στη φωτογραφία, στα μάρμαρα της παραλιακής όψης της Εθνικής Τράπεζας Πρέβεζας υπάρχουν οι οπές από ριπή αυτομάτου όπλου των Δεκεμβριανών. Στο σημείο αυτό χρειάζεται καθαρισμός από βαψίματα και συνθήματα, καθαρισμός των οπών των βλημάτων προσεκτικά (να φύγει το «σπατουλάρισμα»), χρειάζεται να τοποθετηθεί αναμνηστική πλάκα με σύντομο κείμενο, με προβολέα φωτισμού του σημείου το βράδυ και φυσικά χρειάζονται εγκαίνια της μαρμαρόπλακας ως αξιοθέατο μαζί με τη δέουσα δημοσιότητα. Ολοι πρέπει να αντιληφθούμε κάποτε ότι η ιστορία δεν πρέπει να μπαίνει σε χρονοντούλαπο γιατί διδάσκει τους μεταγενέστερους.